Kültür mantarı yetiştiriciliği yapmak, nasıl yapılır?

Kültür mantarı yetiştiriciliği yapmak isteyenler için bu işin tüm püf noktaların araştırdık. Bu yazımızı okuduktan sonra kültür mantarı yetiştiriciliği nasıl yapılır, işletme kurulumu için gereken maliyet ne kadar dır ve bu işten ne kadar kar elde edersiniz gibi soruların cevaplarını bulmuş olacaksınız. Buyurun okuyalım…

“Agaricus bisporus” bilimsel adı ile Türkiye’de en çok yetiştirilen ve yemek kültürümüzde de çokça yer edinmiş olan “Beyaz Altın” şeklinde de adlandırılan, besin değeri açısından da çok kıymetli olan bu kültür mantarının ülkemizde üretimi gitgide yaygınlaşmış durumdadır. Kültür mantarı üretimi için çokça kurs açılmış, bu konuda girişimci ruhlar bilinçlendirilmeye çalışılmıştır. Ülkemizde bu üretimin yaygınca yapıldığı, hatta kültür mantarı üretiminde önderlik eden Antalya ve Hatay illerimiz, iklim koşulları açısından bu üretim için oldukça uygun ortam oluşturmaktadır, ancak üretim ortamında uygun iklimlendirme şartları oluşturulduğunda her yerde yapılabilecek bir üretimdir. Kompost ( kültür mantarı misellerini barındıran, saman ve gübre karışımlı steril besi ortamı) ve canlı larvalardan ve yabancı bitki ya da mantar sporlarından arındırılmış steril toprak ile bu üretim sağlanmaktadır.

Kültür Mantarı Yetiştiriciliği Nasıl Yapılır?

Kültür mantarı üretimi hakkında açılan kurslara ve bilinçlendirmelere rağmen, kolay yoldan para kazanma arzusu, itinalı davranmanın önüne geçebilmekte ve kültür mantarı için hiç uygun olmayacak ortamlarda üretim yapılabilmektedir. Bu da hem üretimi yapan kişiye hem de bunu tüketenlere maddi ya da manevi ciddi zararlar verebilmektedir.

Ortam nemi ve sıcaklık dengesi şart!

Kültür mantarının yetiştirilmesinde en önemli faktör şüphesiz ki nem oranıdır. Üretimin aşamalarına göre ideal nem oranı değişmektedir. Bu oranın duruma göre doğru ayarlanmaması halinde bakteriyel ve fungal hastalıklar (mantar hastalıkları), şekil bozuklukları, küfler, lekeler ve bunun gibi ürün kalitesini düşüren ve tüketime sunulamayacak duruma getiren hastalıklara davetiye çıkartabilir.

Üretim ortamı evimizden bile daha hijyenik olmalı!

Bu konuda pek itinalı davranılmasa da bilinmelidir ki kültür mantarı hassas bir canlıdır ve ortamdaki kötü koşullardan çabuk etkilenir. Üretim ortamı daima temiz tutulmalı, mikropların tutunma alanları düzeltilmelidir. Duvar çatlakları, delikler, yerlerdeki girinti çıkıntılar; bakterilerin ve başka mantar sporlarının ( özellikle kültür mantarının ezeli düşmanı olan yeşil küf mantarının) tutunmasını sağlar ve daha sonrasında üretimde sorunlar çıkmasına sebep olur.  Üretim alanında bu tip şeyler onarılmalı, düzeltilmeli ve son derece temiz tutulmalıdır.

Gerekirse içeride konuşulmamalı ve saçlara bone takılmalı!

Saçlardan ve nefesimizden çokça bakteri saçılmaktadır. Bu da üretimi olumsuz etkilemektedir. Üretim alanına mümkün olduğunca az kişi girip çıkmalı ve acele hareketlerden uzak durulmalıdır. Böylelikle herhangi bir yerde bizim kontrolümüz dışında oluşmaya başlamış veya gözümüzden kaçmış bakterilerin ya da küf sporlarının bir öbekten başka bir öbeğe taşınması mümkün olduğunca minimum seviyeye indirilmiş olur.

Dış ortam ile bağlantı tamamen kesilmelidir!

Açık ortam ile bağlantısı kesilmeyen üretim ortamı risklidir. Yabancı mantar sporlarının, kültür mantarlarının üretildiği kompostun üzerine konup üreme ve diğer mantarlarla karışma ihtimali vardır. Bu da tüketici için en büyük sağlık riskidir.  Agaricus bisporus’ a neredeyse birebir oranında benzeyen, doğada zehirli türde mantarlar mevcuttur. Bunun dışında yine dış ortamdaki küf mantarları, pek çok çeşit sinek larvası da bu hava akımı ile toprağa bulaşabilir ve ileride oluşacak mantar hastalıklarına zemin hazırlayabilir.  (Oluşan sinekler ise bakteri, virüs ya da diğer hastalıkların taşınmasında en iyi rolü oynar.) Ayrıca dış ortam ile bağlantısı olan üretim ortamında, nem ve sıcaklık dengesini sağlamak mümkün olmaz. Bu da mantarlarda, neme ve sıcaklığa bağlı hastalıklara sebep olabilir.

Hasat zamanında toprakta kök kalıntıları bırakılmamalı!

En çok ihmal ettiğimiz konulardan birisi de budur. Ürün hasat edilirken ister istemez kökler ya da gövdeler toprakta kalabilir. Kimi zaman gözden kaçar, kimi zaman da bu kalıntıları unuturuz. Bu kalıntılar zamanla toprakta çürür ve kompostun kalitesizleşmesine, dolayısı ile mantar hastalıklarına sebep olur.

Kompost topraksız bırakılmamalı, eksilen toprakların yeri hemen doldurulmalıdır!

Hasat yaptıktan sonra toprak yüzeyinden kompost tabakasına doğru çukurluklar oluşur. Daha evvelden steril etmiş olduğumuz topraklar ile bu boşlukları doldurmazsak, zamanla toprakta keçeleşme meydana gelir ve kompost boğulmaya başlar. Bu da ürünün az, kalitesiz ve şekilsiz çıkmasına sebep olur. Toprak, kompostun aynı zamanda koruyucu tabakasıdır.

Virüslenmiş ve küflenmiş kompostlar üretim ortamında tutulmamalıdır!

Virüslenmiş ve küflenmiş kompostları eski haline getirmek adeta imkânsızdır. Özellikle üretim ortamında bu tedavi deneylerini yapmak, üreticiyi büyük zarara uğratır. O virüslerin ve mantarların yayılması düşündüğümüzden daha hızlı olacaktır. Bu yüzden çoğunluğu kurtarmak adına az olandan vazgeçmek üreticiler için en akıllıca yoldur.

Ortam sıcaklığı, olması gereken sıcaklığın biraz bile üstünde olmamalı!

Sıcaklığın ekstrem dereceyi aşması, kompostun miselleri sarması aşamasında misellerin yanmasına sebep olur, bu da çıkacak olan ürünü azaltır, hatta çabuk müdahale edilmez ve kompost ısısı düşürülmezse, hiç ürün çıkmamasına bile neden olabilir. Ayrıca ekstrem olmayan ama olması gereken sıcaklığın üzerinde olan üretim ortamı, özellikle hasat aşamasında bakterilerin üreme ve yayılma hızını arttıracağından, ufak tefek oluşumlar göstermiş olan mantar hastalıklarının son hızla artıp yaygınlaşmasına ve kontrol altında tutulamamasına sebebiyet verir.

Sıcaklığın olması gerekenden yüksek olduğu durumlarda, ortamda ürünleri etkileyecek herhangi bir bakteri, virüs ya da küf mantarı bulunmasa bile, üretici yine de zor duruma düşer; çünkü bakteri, virüs ya da küf mantarlarının oluşum hızı sıcaklık ile paralel olarak artış gösteriyorsa, kültür mantarlarının da oluşum ve gelişim hızı artacaktır. Bu da hasat zamanı kültür mantarının üreme ve büyüme hızını kontrol altına alamamaya, hasatı yapabilme hızının mantarların üreme hızına yetişememesine sebebiyet verir. Hemen hasat edemememiz durumunda mantarlar aşırı büyür. Mantarda kontrolsüz büyümeler mantar lamellerinin açılmasına, deforme olmasına ve dolayısı ile pazar kalitesinin düşmesine neden olur. Bu da üreticinin zarar görmesi demektir.

Basit görünen ve dikkate alınmayan bu ve bunun gibi birçok faktör, üreticiyi düşündüğünden daha fazla zarara uğratmaktadır. Kültür mantarı yetiştirmek bir sanattır ve sabır ister. Titiz davranmak esastır.

Mantar Yetiştiriciliğinde Araç Gereç, Maliyet, Gereken İzinler ve Kar Oranları Nelerdir?

Kültür Mantarı Üretiminde İşletme Kurulumunun Maliyetine Konu Olan Temel Araç Gereçler

Mantar üretiminin maliyeti tesisin büyüklüğüne ve kullanılan aparatların kalitesine göre değişebilmektedir. Üründen elde edilecek gelir çok temiz çalışıldığında genellikle ilk seferinden itibaren maliyeti karşılamakta, işletme sahipleri kâr elde etme aşamasına geçiş yapabilmektedir.

Kültür mantarı yetiştiriciliğinde gerekli olan araç ve gereçler şunlardır:

-Dış Ortamdan İzole Edilmiş Büyük Üretim Alanı: Bu ortamdaki gerekli olan oda sayısı, kompost adedine göre değişmektedir.

-İklimlendirme Sistemi: Sıcaklık derecesi 14-24 °C’yi mutlaka barındıran iklimlendirme olmalıdır.

-Raf Sistemi: Kompostların hem düzenli şekilde yerleştirilmesi, hem de üretim alanında mekân tasarrufu yapılabilmesi açısından raf sistemi çok önemlidir.

-Termometre: Ortam sıcaklığını ölçmede kullanılan cihazdır

-Higrometre: Ortam nemini ölçmede kullanılan cihazdır.

-Dezenfeksiyon gereçleri: Formaldehit, çamaşır suyu, Basudine, DDVP, Malathion EC, Kelthane (Dicofol etkin maddesi) gibi maddeler belirli yüzdelerde bu üretimde kullanılmaktadır.

-İlaçlama anında kullanılacak gereçler: Gözlüklü maske, galoş, bone, naylon eldiven, önlük, sırt pürverizatörü (püskürteç)

-Sulama Sistemi: Ortam ve toprak nemini kontrol altına tutmada sulama sistemi önemlidir. Profesyonel çalışanlar sisleme ve yağmurlama sistemini mutlaka kurmalıdır. Çeşitli ayarlarda çalışabilen sulama hortumu da gerekmektedir.

-Gider Borusu: Üretim alanını temizlemek için yerde gider borusu bulundurulmalıdır.

-Havalandırma Sistemi: Filtreli olacak şekilde hava çıkışlı ve hava girişli fan sistemi olmalıdır.

-Soğutma Sistemi: Hasat edilen ürünün satışa sunulana kadar muhafaza edilebilmesi için kullanılmaktadır.

Kompost: Kültür mantarı miseli barındıran besi ortamıdır.

Toprak: Toprak kompostlarla birlikte kompost üreticisi tarafından yeteri ölçüde gönderilmektedir.

Kültür Mantarı Üretimi İçin Gereken İzinler

Gıda ile ilgili tüm üretimler tüketicilerin sağlığı açısından fazlası ile önem arz ettiğinden dolayı Gıda ve Tarım Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı tarafından titizlikle takip edilmektedir. Kültür mantarı yetiştiriciliğinde gereken izin belgeleri şunlardır:

1. Vergi Levhası (Vergi dairesinde mükellefiyet kaydı yapılmak suretiyle elde edilir)
2. Belediye Ruhsatı (Kültür Mantarı Üretimi Ruhsatı)
3. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Gıda Üretim Belgesi
4. Sağlık Bakanlığı Gayri Sıhhi Müessese Ruhsatı
5. İSO – 9001:2008 Kalite Yönetim Sistemi, İSO – 22000:2008 Gıda Güvenliği Yönetim Sistemi (Otel, market, restoran gibi yerlerde gözü kapalı tercih edilmenizi sağlayan belgedir.)
6. İTU Belgesi ( % 50 daha fazla kâr ile satabilmek için önemli bir belgedir)
7. Organik Tarım Belgesi

Bu 6 belgeden 1, 2, 3 ve 4. sü kültür mantarı yetiştiriciliği için yeterli belgelerdir. Diğer belgeleri bulmak zor olduğundan çok aranmamaktadır. Sadece bazı özel yerler bu belgelere göre ürün almaktadır.

Kültür Mantarı Yetiştiriciliğinden Ne Kadar Kâr Edersiniz?

Kültür mantarı yetiştiriciliğinde tesis maliyeti hesap dışında tutulacak şekilde, normalde 1’e 3 oranı vardır. Örneğin 1000 TL’lik bir kompost masrafı yapıldığında bu kompostlardan çıkacak olan ürün 3000 TL değerinde olacak, 2000 TL kâr elde edilecektir. Bu oran üreticinin itinasının derecesine göre esneyebilmektedir.